د افغانستان د تاريخ، کلتور او د نن ورځې د ژوند په اړه يو بشپړ لارښود

افغانستان، چې په رسمي ډول د افغانستان اسلامي جمهوريت په نوم پېژندل کېږي، يو تودوخه شوې، د غرونو او بيابانو په ډکه، په مرکزي اسيا کې پروت هېواد دی. د هغې پېژندل شوې تاريخ د 8000 کلونو پورې رسي، د لويو تمدنونو او امپراتوريو په بڼه شاملېږي. دا هېواد په اوږو کې د مختلفو کلتورونو او خلکو کور دی، چې هغوی خپل ځانگړی ژوند، کلتور او دودونه لري. په ننني نړۍ کې، افغانستان د خلکو د سختو ساکنانو، ستونزمنو اوښتياوو او په راتلونکي کې د ودې او پرمختګ د لوړ پوتانشيل له مخې پېژندل کېږي.

د افغانستان تاريخ

افغانستان د تاريخ او کلتور په اوږد تاريخ سره يو هېواد دی. د هغې پېژندل شوې تاريخ 8000 کلونو پورې رسي، د لويو تمدنونو او امپراتوريو په بڼه شاملېږي، چې د دې په څېر شاملېږي:

د ايندس دره تمدن: د افغانستان شمال ختيځ کې په کونړ دره کې د ايندس دره تمدن د نړۍ له لومړيو تمدنونو څخه يو و، چې د 3300 او 1300 مخزېږد پورې مهال کې يې غوړيدلی و.

د باختريا امپراتوري: د باختريا امپراتوري د افغانستان په شمال کې يو هلنستي يوناني امپراتوري و، چې د 250 او 125 مخزېږد پورې مهال کې يې غوړيدلی و.

د کوشاني امپراتوري: د کوشاني امپراتوري په 1 څوکه کې جوړ شو او په افغانستان کې يې خپل مرکز درلود. دا امپراتوري په جنوب کې د هند تر شمال کې تر سين کيانگ پورې وغځېده او د بودايي هنر او معماري په ودې کې يې يو مهم رول ولوبوه.

د غزنوي امپراتوري: د غزنوي امپراتوري د 10 او 12 څوکو تر منځ د افغانستان په ختيځ کې غوړيدلی و. دا امپراتوري په هند کې د لويو فتوحاتو لپاره مشهور و او د اسلامي علم او کلتور په ودې کې هم يې مهم رول لوبوه.

د منگول يرغل: په 13 څوکه کې، افغانستان د منگولانو له خوا يرغل وشو، چا چې د هېواد د زياتره برخو وران کول وکړل. منگولانو د هېواد حکومت يوازې د 14 څوکه په نيمايي کې پرېښود.

د مغولوک او ځدران امپراتوري: د مغولوک او ځدران امپراتوري د 16 او 18 څوکو تر منځ د افغانستان په کابل کې حکومت کاوه. دا امپراتوري د هرات او کندوز په څېر ښارونو د ودې او شتمنۍ لپاره مشهور و.

د برتانوي نفوذ: په 19 څوکه کې، افغانستان د برتانوي نفوذ لاندې راغی، چې په پايله کې د دريو افغان-انگليسي جگړو لامل شو. افغانستان د 1919 په اگسټ کې خپل بشپړ خپلواکي تر لاسه کړه.

20 څوکه او له دې وروسته: په 20 څوکه کې، افغانستان د سختو سياسي بدلونونو شاهده وو، چې د کمونيزم او سړې جگړې له نفوذ سره په کې شامل دي. دا هېواد د 1979 په ډسمبر کې د شوروي اتحاد له خوا اشغال شو، چې د يوې اوږدې او وېرونکې جگړې لامل شو. شوروي اتحاد په 1989 کې وتښتيد، خو د افغانستان کورنۍ جگړه د 1992 پورې دوام وکړ. په 1996 کې، د طالبانو اسلامپالو ډله کنټرول تر لاسه کړ، خو د 2001 په اکتوبر کې د متحده ايالاتو له خوا له منځه يووړل شول. افغانستان د 2001 څخه وروسته د ستونزمنې سياسي او اقتصادي لېږد دوره تېره کړې او لسګونه زره افغانان د استبداد، تاوتريخوالي او اقتصادي ستونزو له امله له خپلو کورونو وتښتيږي.

د افغانستان کلتور

افغانستان د مختلفو کلتورونو او خلکو کور دی، چې هغوی خپل ځانگړي ژوند، کلتور او دودونه لري. د هغې دودونه د اسلام، فارسي او کوچي کلتور له اغېزو څخه اغېزمن شوي دي.

دين: اسلام په افغانستان کې د دولت دين دی، چې له 80 څخه تر 89 سلنه افغانانو په کې مسلمانان دي. د هغې غالب مذهب تسنن دی، خو د شيعېيو لږه کي دي.

ژبې: د افغانستان رسمي ژبې پښتو او دري (فارسي) دي. پښتو په جنوب او ختيځ کې په پراخه کچه خبرې کېږي، پداسې حال کې چې دري په شمال او غرب کې په پراخه کچه خبرې کېږي. په افغانستان کې په مجموعي ډول له 40 څخه ډېرې ژبې او لهجې خبرې کېږي، چې د کوچيو ژبې، ترکي او نورې څرګندې دي.

د ګاونډيو کلتورونو اغېز: افغانستان د مرکزي اسيا، فارس، جنوبي آسيا او ختيځې آسيا په څېر د گاونډيو کلتورونو له اغېزو څخه ژور اغېزمن شوی دی. دا په دې هېواد کې د دودونو، خوراک او کالي کلتور کې د توپير په بڼه منعکس شوي.

د افغانستان جغرافيا

افغانستان په مرکزي اسيا کې پروت يو په ځمکې کلک هېواد دی. په دې لويه هېواد کې 652,230 کيلو متر مربع مساحت، چې د ترکمنستان، ازبکستان، تاجکستان، ايران، پاکستان او چين سره پوله لري.

غورونه: افغانستان د غرونو او بيابانو په ډکه هېواد دی. د هندوکش غرونو سلسله د هېواد د مرکزي برخې له خوا تيريږي او د سپين غر په نوم د دې لوړه نقطه 7,492 متره لوړوالي ته رسېږي. د هېواد په جنوب او سويل لويديځ کې د رېگستان بيابانونو سلسله شته.

سيندونه: د افغانستان تر ټولو ستر سيند هلمند سيند دی، چې په مرکز کې شاوخوا 1127 کيلو مترونه بهېږي. بل اصلي سيند کابل سيند دی، چې کابل ښار له خوا تيريږي.

بيابانونه: افغانستان د نيمې وچو او وچو بيابانونو په ډکه هېواد دی. د هېواد په سويل لويديځ کې د رېگستان بيابان د نړۍ له لويو بيابانونو څخه يو دی.

د افغانستان اقتصاد

د افغانستان اقتصاد په زياته اندازه د کرنې پر بنسټ ولاړ دی، چې د زياتره وګړو لپاره د روزي او عايد اصلي سرچينه ده. په هېواد